Tháng 12 năm 1953, triển khai kế hoạch tiến lên Tây nguyên, đồng chí Nguyễn Chánh – tư lệnh kiêm Chính ủy Quân khu làm tư lệnh Chiến dịch. Đông bắc Kon Tum làm hướng chính, các lực lượng của Trung đoàn 108, Trung đoàn 803 (thiếu tiểu đoàn 59), liên đoàn đặc công, các đơn vị pháo cối, phòng không, các đơn vị công binh, trinh sát, thông tin phối hợp với lực lượng địa phương thực hành tiến công theo hai bước:
Bước 1: Trong đêm N tiêu diệt cứ điểm Măng Đen và Măng Buk, phá thế phòng thủ của địch ở phía Đông Bắc của tỉnh Kon Tum, sau đó kéo địch từ Kon Tum ra chi viện để tiêu diệt và tiến đánh cứ điểm Kon Braih, uy hiếp thị xã Kon Tum (N là kí hiệu mật của đêm 27 tháng 01 năm 1954).
Bước 2: Sau khi tiêu diệt cụm quân địch ở hướng đường số 5, phát triển tiến công tiêu diệt toàn bộ hệ thống cứ điểm địch từ Đăk Tô đến Đăk Glei và hoàn thành nhiệm vụ giải phóng Kon Tum.
Đúng 23 giờ 23 phút ngày 27 tháng 01 năm 1954 chiến dịch bắt đầu. Trên hướng chính Bắc Kon Tum, Trung đoàn 108 tấn công cứ điểm Măng Đen – Cứ điểm kiên cố nhất và là xương sống cụm cứ điểm của địch ở Bắc Kon Tum, cách thị xã Kon Tum 60 km. Sau 08 giờ chiến đấu ác liệt, ta làm chủ trận địa.
Ở hướng khác, trong đêm 27 tháng 01 năm 1954, Tiểu đoàn 97 của Mặt trận Miền Tây phối hợp với Tiểu đoàn 89 (Trung đoàn 108) tiêu diệt cứ điểm Măng Buk. Tiểu đoàn 89 (Trung đoàn 803) tấn công Đồn Kon Braih. Khi Trung đoàn 108 tấn công Măng Đen thì Tiểu đoàn 59 còn cách Đồn Kon Braih khoảng 05 km. Địch đang ở Đồn Kon Braih được báo động, chúng đưa lực lượng ra trấn giữ.
Để tiêu diệt Đồn Kon Braih, Tiểu đoàn 59 gấp rút tiếp cận mục tiêu, các mũi trinh sát đi đầu phát hiện được địch đang phục kích, các Đại đội 4 và Đại đội 6 phải tìm đường tránh địch để nhanh chóng triển khai đội hình. Với quyết tâm đánh chiếm bằng được Đồn Kon Braih, các mũi đột phá khẩu của Tiểu đoàn 59 anh dũng ôm bộc phá lao lên đánh hàng phá rào, vượt hào chông đánh phá vào lô cốt, trước lưới lửa đạn từ lỗ châu mai bắn ra. Cửa đột phá chính đã mở, nhưng cửa đột phá thứ yếu chưa vào được. Đồng chí Trần Xưng - Trung đội phá khẩu thấy đơn vị còn vướng thép gai, dù lúc này đồng chí đã bị thương nặng cả hai chân nhưng vẫn cố lết tới hàng rào cuối cùng, lăn mình nằm choàng lên hàng rào thép gai, lấy thân mình làm “thang mê” cho đồng đội xung phong lao vào đồn địch diệt lô cốt án ngữ, mở cửa cho đồng đội tiến công đồn.
Đến 06 giờ 30 phút, ngày 28 tháng 01 năm 1954, ta làm chủ trận địa, lá cờ quyết chiến, quyết thắng đã phất cao giữa Đồn Kon Braih. Ta đã bắt sống gần 40 tên địch, trong đó có đại úy chỉ huy Pháp, thu nhiều vũ khí, quân trang, quân dụng, làm chủ trận địa. Lực lượng vũ trang ta thương vong gần một trung đội, trong đó có tấm gương chiến đấu của đồng chí Trần Xưng – là chiến sỹ thi đua toàn quốc được Bác Hồ tuyên dương là “Cặp mắt sáng của Liên khu V” đã anh dũng ngã xuống trong giờ phút đánh mở cửa đầy ác liệt ấy.
Với chiến thắng Đồn Kon Braih, ta đã giải phóng một vùng rộng lớn ở phía Đông Bắc tỉnh Kon Tum và trên trục đường số 05 từ Kon Tum đi Kon Plông xuống Quảng Ngãi, phá vỡ hoàn toàn tuyến phòng ngự trên hướng này và tạo điều kiện quan trọng cho việc tiến đến giải phóng thị xã Kon Tum.
Chiến thắng Măng Đen, Măng Buk và Kon Braih có ý nghĩa rất quan trọng, góp phần quyết định vào thắng lợi của Chiến dịch Bắc Tây Nguyên trong Đông – Xuân 1953 – 1954. Hệ thống phòng thủ của địch ở Kon Plông và toàn bộ vùng Bắc Tây Nguyên sụp đổ hoàn toàn. Cánh cửa tiến vào Bắc Tây Nguyên được mở toang, tạo thời cơ thuận lợi để tiến lên giải phóng huyện Đăk Tô, Đăk Glei và toàn tỉnh Kon Tum.
Tuyến phòng thủ Đông Bắc tiểu khu Kon Tum bị phá vỡ, cửa vào Bắc Tây Nguyên đã mở. Tư lệnh Nguyễn Chánh lệnh cho Trung đoàn trưởng Trung đoàn 108 đưa một bộ phận phát triển nhanh lên phía Tây uy hiếp, tiêu diệt các cứ điểm dọc theo Quốc lộ 14.
Đồng thời Trung đoàn 803 áp sát thị xã Plei Ku, phục kích trên đoạn Plei Ku – Kon Tum, tiến công ngay vào thị xã. Trong khi đó chủ lực của bộ đội lại bắt đầu mũi tiến công lên Trung lào và Hạ Lào. Bộ chỉ huy Pháp phải tạm ngừng chiến dịch At-lăng, đưa binh đoàn cơ động 100, xương sống của địch lên chống đỡ. Bộ phận tiền tiêu của chúng bị đánh ở ven thị xã Kon Tum.
Ngày 07 tháng 02 năm 1954 tại thị xã Kon Tum, đồng chí Tư lệnh Nguyễn Chánh đã điện cho Đại tướng tư lệnh Võ Nguyên Giáp ở Chỉ huy sở Mường Phăng (Điện Biên phủ) thông báo Kon Tum đã hoàn toàn giải phóng. Đánh giá kết quả và ý nghĩa của chiến thắng Kon Plông và Kon Tum, trong thư gửi cán bộ Liên khu 5, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã nhấn mạnh: “Thắng lợi Kon Tum là thắng lợi to lớn của ta trên chiến trường Miền Nam, nó cũng là một trong những thắng lợi to lớn của ta trong mùa Xuân này trên chiến trường toàn quốc. Nó cũng là một đòn nặng đánh vào âm mưu của địch đối với Miền Nam”[[2]].
Và để đời đời ghi nhớ những chiến công hiển hách của cha anh trong Chiến thắng Kon Braih lịch sử, nhiều công trình có giá trị về mặt khoa học lịch sử đã ghi chép về trận đánh oanh liệt cũng như di tích lịch sử cách mạng này như: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Kon Tum – Tập 1, NXB Chính trị Quốc gia -1996; Lịch sử Đảng bộ huyện Kon Plông, tập 1 – 2001; Lịch sử Trung đoàn 803 – NXB QĐND – 1999; Kon Tum 30 năm chiến đấu - kiên cường – bất khuất; Khu V – 30 năm chiến tranh giải phóng – tập 1 – BTLQK5 -1986; Lịch sử Tiểu đoàn 59 Trung đoàn chủ lực 803 Liên khu V…

Năm 2008, Sở Văn hóa, Thể thao & Du lịch Tỉnh Kon Tum sau khi tổ chức nghiên cứu đầy đủ, đã tiến hành lập hồ sơ đề nghị cấp có thẩm quyền quyết định công nhận Di tích lịch sử cách mạng.

---

[2] Lý lịch di tích cấp tỉnh Chiến thắng Kon Braih. Hồ sơ lưu tại Bảo tàng – Thư viện tỉnh Kon Tum.